αμφιβολία

Κατάσταση αντίθετη προς τη βεβαιότητα, που εκδηλώνεται ως αναστολή της κρίσης. Όταν η α. θεωρείται αναγκαίο παρακολούθημα κάθε έρευνας που στηρίζεται στη διάγνωση της αναξιοπιστίας των μαρτυριών των αισθήσεων και των λειτουργιών του λογικού, μιλάμε για τη σκεπτικιστική α., κατά την οποία, όπως λέει o Σέξτος ο Εμπειρικός, «σε κάθε συλλογισμό αντιτίθεται συλλογισμός ίσης αξίας». Αλλά πέρα από τη σκεπτικιστική α., χρειάζεται να ξεχωρίσουμε τη λεγόμενη μεθοδική α., δηλαδή την αναστολή εκείνη της κρίσης που διαμορφώνεται ως προσωρινή στιγμή της έρευνας. Ήδη, κατά τη σωκρατική επιχειρηματολογία, όπως την έχει περιγράψει o Πλάτων π.χ. στον Μένωνα, η α. έχει ακριβώς αυτή τη μεθοδολογική αξία, ως κριτική της φαινομενικής γνώσης, δηλαδή της γνώμης (δόξης), και εισαγωγή στην αληθινή βεβαιότητα. Όμως, η έκφραση της πλήρους μεθοδικής σημασίας της α. συνδέεται, όπως είναι γνωστό, με το όνομα του Αυγουστίνου, για τον οποίο η α. δεν είναι προκαταρκτική στιγμή της έρευνας, αλλά η ίδια η βάση της βεβαιότητας, επειδή το αμφιβάλλειν εμπεριέχει την ίδια του την άρνηση, εφόσον θέτει ως προϋπόθεση την ύπαρξη και τη συνείδηση του προσώπου που αμφιβάλλει: «κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλλει ότι ζει, ότι θυμάται, ότι αντιλαμβάνεται, ότι θέλει, ότι σκέπτεται, ότι γνωρίζει. Γιατί και όταν αμφιβάλλει, ζει. Αν αμφιβάλλει, επειδή αμφιβάλλει, θυμάται. Αν αμφιβάλλει, ξέρει ότι αμφιβάλλει. Αν αμφιβάλλει, θέλει να είναι βέβαιος. Αν αμφιβάλλει, σκέπτεται. Αν αμφιβάλλει, ξέρει ότι δεν γνωρίζει. Αν αμφιβάλλει, ξέρει ότι δεν πρέπει να αποδεχτεί κάτι απερίσκεπτα». Με επιχειρήματα όχι πολύ διαφορετικά, ο Καρτέσιος ανάγεται από τη διατύπωση της μεθοδικής α. στη βεβαιότητα του cogito, η οποία εξάλλου προκάλεσε αντιρρήσεις, όπως π.χ. από μέρους του Βίκο και του Χιουμ, οι οποίοιυποστηρίζουν ότι είναι αδύνατον να ξεπεραστεί με αυτό το μέσο μια α. που διατυπώνεται με τόσο ριζικό τρόπο. Hα. ως αρχική σκέψη και προϋπόθεση του φιλοσοφείν αποτελεί κοινό σημείο μεγάλου μέρους της νεότερης φιλοσοφίας, στο μέτρο που θεωρεί αποστολή της την έρευνα των ορίων του νου και την κριτική της γνώσης. Έτσι, οΛοκ παρουσιάζει το δικό του Δοκίμιο περί της ανθρωπίνης νοήσεως ως «έρευνα γύρω από την καταγωγή της βεβαιότητας και της περιοχής της ανθρώπινης γνώσης και γύρω από τις αρχές και βαθμίδες της πίστης, της γνώμης και της συναίνεσης». Ο Χιουμ, αν και επικρίνει τη ριζική α. του πυρρωνισμού, τον οποίο κατηγορεί ότι αποπειράται να «καταστρέψει τον Λόγο με τη βοήθεια επιχειρημάτων και συλλογισμών», επιβεβαιώνει πάντως τη θετικότητα μιας μετρημένης α., η οποία συνίσταται στον «περιορισμό των ερευνών μας σε εκείνα τα θέματα που είναι καταλληλότερα στις περιορισμένες ικανότητες του ανθρώπινου νου». Ορισμένες οροθετήσεις που έχουν καθιερωθεί στον τομέα της έρευνας, στη σύγχρονη φιλοσοφία, εγγράφονται μάλλον σε ένα είδος αγνωστικισμού παρά σε μια μεθοδική χρήση της α., για παράδειγμα, στον πραγματισμό ή στην αντιμεταφυσική κριτική του λογικού θετικισμού. Η φιλοσοφική διερεύνηση της αμφιβολίας υπήρξε κεντρικό ζήτημα στα έργα του Καρτέσιου.

* * *

η (Α ἀμφιβολία) [ἀμφίβολος]

το να αμφιβάλλει κανείς για κάτι, ο δισταγμός, η αμφιταλάντευση τής συνείδησης να δεχθεί τη βεβαιότητα ή την αλήθεια ενός πράγματος, μιας κατάστασης, ο ενδοιασμός, η αβεβαιότητα

αρχ.

το να βάλλεται κανείς και από τις δύο πλευρές.